Trước hết, chúng ta cần biết lý thuyết về sự mâu thuẫn là gì và nó được sử dụng để làm gì? Thuyết mâu thuẫn là một quan điểm về vũ trụ chia làm hai hướng, là quan điểm nghiên cứu về quá trình và sự thay đổi của sự vật.
Thông qua quan sát, phân tích sự vận động mâu thuẫn của các sự vật, từ đó tìm ra phương pháp giải quyết mâu thuẫn trên cơ sở phân tích. Cần lưu ý rằng các mâu thuẫn khác nhau đòi hỏi các giải pháp khác nhau.
- Tính phổ biến của mâu thuẫn
Mâu thuẫn tồn tại trong mọi sự vật (tính phổ biến trong không gian), mâu thuẫn tồn tại trong suốt quá trình phát triển của sự vật (đại học trong thời gian). Không một khía cạnh nào của sự vật có thể tồn tại độc lập mà không đi lên. Không có giai cấp tư sản thì sẽ không có giai cấp vô sản, và không có giai cấp vô sản thì sẽ không có giai cấp tư sản. Nếu mâu thuẫn không còn, thì sự sống cũng không còn, thì vạn vật cũng chết, bên này mất đi thì bên kia cũng không còn.
Luận điểm 1. Vạn vật đều có mâu thuẫn (phổ biến trong không gian): Trong vạn vật tồn tại mâu thuẫn.
Ví dụ: tích cực và tiêu cực trong toán học, tích phân và vi phân, lực và phản lực trong cơ học, điện dương và âm trong vật lý, kết hợp và phân hủy trong hóa học, đấu tranh giai cấp trong xã hội học, tấn công và phòng thủ trong chiến tranh.
Luận điểm 2. Luôn tồn tại mâu thuẫn (có tính phổ biến trong thời gian): mâu thuẫn xuyên suốt quá trình phát triển của sự vật, tức là có mâu thuẫn ở đầu sự vật, có mâu thuẫn trong quá trình, có mâu thuẫn ở giai đoạn cuối.
Luận điểm 3. Mâu thuẫn giữa cái mới và cái cũ (đưa cái cũ làm nảy sinh cái mới): quá trình cũ kết thúc, quá trình mới bắt đầu, đồng thời quá trình mới có mâu thuẫn mới.
Ví dụ 1 về luận điểm 3: Bệnh nhân bỏng được đưa vào bệnh viện, lúc này sự sống còn của anh ta là mâu thuẫn chính, sau khi ca mổ thành công, sự sống còn không phải là trọng tâm của sự cân nhắc (mâu thuẫn nguy hiểm đến tính mạng biến mất), và ngoại hình trở thành mâu thuẫn chính (mâu thuẫn mới).
Ví dụ 2 về luận điểm 3: Khi một người làm việc, kiếm được bao nhiêu tiền là mâu thuẫn chính của anh ta (quy trình cũ, mâu thuẫn cũ), một ngày, anh ta bị ốm, rồi vấn đề sức khỏe trở thành mâu thuẫn chính (quy trình mới, mâu thuẫn mới), đợi đến khi anh ta khỏi bệnh (mâu thuẫn biến mất), hoạt động trở lại, và anh ta kiếm được bao nhiêu tiền trở thành mâu thuẫn chính của anh ta (mâu thuẫn mới).
Ví dụ 3 về luận điểm 3: Khi một người nghỉ việc thì mâu thuẫn trong công việc ở công ty ban đầu của anh ta biến mất (mâu thuẫn cũ chấm dứt), khi đến công ty mới, anh ta có công việc mới và nảy sinh mâu thuẫn mới (quy trình mới có mâu thuẫn mới). Đây là lời nhắc nhở cho một số người chọn nghỉ việc vì mâu thuẫn công việc, đừng nghĩ rằng sẽ không có mâu thuẫn khi bạn đến một công ty mới. Mâu thuẫn luôn tồn tại (mâu thuẫn theo thời gian), và công ty mới có những mâu thuẫn mới.
2. Tính đặc thù của mâu thuẫn
Mâu thuẫn có tính cá biệt. Mỗi sự vật đều có bản chất đặc biệt của nó, mâu thuẫn đặc biệt, bản chất đặc biệt, mâu thuẫn đặc biệt này là cơ sở cơ bản để phân biệt sự vật với sự vật.
Luận điểm 1: Các sự vật khác nhau có những mâu thuẫn khác nhau (tính đặc thù về không gian).
Luận điểm 2: Cùng một sự vật có những mâu thuẫn khác nhau (đặc biệt về thời gian) ở các giai đoạn phát triển khác nhau.
Luận điểm 3: Những mâu thuẫn khác nhau của cùng một sự vật (mâu thuẫn sơ cấp, mâu thuẫn thứ cấp), hai mặt của cùng một mâu thuẫn (mâu thuẫn chính và phụ) đều có những nét riêng.
Trước hết chúng ta phải làm rõ bản chất đặc biệt của sự vật, và chúng ta không thể sử dụng cùng một phương pháp để giải quyết tất cả các mâu thuẫn một cách máy móc.
Chẳng hạn: Nhiều dạng chuyển động trong tự nhiên như chuyển động cơ học, sinh âm, phát sáng, sinh nhiệt, sinh điện, phân huỷ hoá học, kết hợp hoá học đều là các dạng chuyển động. Tuy nhiên, mỗi hình thức vận động này đều có tính chất đặc biệt và mâu thuẫn đặc biệt, khác hẳn với các hình thức vận động khác.
3. Mặt đối lập và thống nhất của các mâu thuẫn
Sự thống nhất của các mặt đối lập của mâu thuẫn là sự “đối lập và bổ sung cho nhau”. Mâu thuẫn cùng tồn tại, hai mặt của mâu thuẫn liên hệ với nhau và loại trừ lẫn nhau, đồng thời thống nhất với nhau, bản chất của đấu tranh nằm ở bản sắc, không có đấu tranh thì không có bản sắc.
Mặt đối lập của mâu thuẫn có thuộc tính đẩy lùi và đấu tranh giữa hai mặt của mâu thuẫn, đồng thời là thuộc tính tuyệt đối.
Tính thống nhất là tính tương hỗ của các mâu thuẫn, thuộc tính thu hút và kết nối hai bên với nhau trong những điều kiện nhất định và là thuộc tính tương đối, có điều kiện và tạm thời, chẳng hạn như trạng thái tương đối tĩnh.
Ví dụ: Người trên tàu, người ngồi trên ghế, tương đối với tàu là tĩnh, ây là sự tương sinh, tương khắc của người và tàu.Tuy nhiên, người và tàu chuyển động tương đối so với mặt đất. Sau khi tàu đến ga người ta xuống tàu, điều này ngược lại với người và tàu. Những người trên tàu là tạm thời và có điều kiện, và những người rời khỏi tàu là tuyệt đối (tính tuyệt đối của sự đối lập).
